Ойуун ытыныын охсуҺуу (буолбуттан кэпсээннэр)
Бу түбэлтэ аҕыйах сыллааҕыта кыраман былыргыттан дьон-сэргэ уутуйан үөскээбит Сахабыт сирин биир бүччүм нэҺилиэгэр буолбута. НэҺилиэк хас биирдии аҕатын ууҺа былыр хомуҺуннаах, күүстээх ойууннааҕынан биллэрэ, кинилэр бэйэлэрин аҕа уустарын алдьархайтан, иэдээнтэн харааннаҺар буолан, бэйэ-бэйэлэрин «сиэспэккэ», иллээх-эйэлээх сыҺыаны тутан, уруурҕаҺан олорбуттара. Улуу ойууттар сиэрдэрэ-туомнара, үгэстэрэ умнуллубут кэмигэр, биҺиги аныгы сайдыылаах үйэбитигэр олохтоох нэҺилиэнньэ ортотугар биир күн соҺуччу: «Ньукучаан ууҺун ойуунун ыта аҺаппатахтара ыраатан, быата быстара ити курдук хаалбыт үҺү», — диэн былыргыта эбитэ буоллар, улахан суоҺар, чымаан сурах тарҕаммыта. Ким ол хаҺан эрэ былыр туттуллубут сиэри-туому бүдүлүө, үөтүө баарай, истэн эрэ кэбиспиттэрэ. НэҺилиэк биир ытык киҺитэ тустаах киҺиэхэ дьаҺал ылынарыгар этэн көрбүтэ да онтуката оннук хаалбыта.
Ити сурах биир эдэр ыалга эмиэ тиийбитэ. Ыал аҕата, чөл олоҕу тутуҺааччы киҺи, Саҥа Дьыл чугаҺаан, дьонун кытта бииргэ бырааҺынньыктаары хапкааннарын көрөн, бултаан-алтаан, үүтээниттэн киирбитэ аҕыйах хонно. Аны кыра кыыстара улаханнык ыалдьан, кэргэнэ оҕотун көрдөрө куоракка айаннаата. Онон чороччу улаатан эрэр уоллаах кыыҺын кытта бэйэлэрэ эрэ дьиэлэригэр хааллылар.
Саҥа Дьыл буолар киэҺэтигэр ас астанан, күөс күөстэнэн 12 чаастарын көрсөн, таҺырдьа петарда ыта тахсаары олордохторуна, арай күүлэҕэ от тэлгээн сытыарбыт ыттара охсуҺан «ар-бур» дэҺээт, тыастара-уустара, саҥалара симэлийэн сүтэн хаалла. Уол балтынаан тахсан иҺэн, күүлэҕэ билбэт ыта киирэн туора турарын көрөн, тэбэн баран: «Чэт», — диэт, аанын саба тарта. Ыт барар тыаҺа иҺиллибэтэ, төттөрүтүн ааны тарбыыр тыаҺа иҺилиннэ. Уол эмиэ аанын сэгэтэн ыты тэбэн баран эмиэ «чэттээтэ», итиэннэ ыт барарын кэтэҺэн аанын иҺирдьэ тардан турда. Ыт барыах чинчитэ биллибэтэ.
Онуоха дьиэлээх хаҺаайын: «Хайдах ыты сатаан үүрбэккин!» диэбитинэн ойон турда да оҺох аттыгар чиргэл соҕус тиит уктаах швабраны сулбу тардан ылан күүлэҕэ ойон тахсыбыта биир күөрт харахтаах, дэлби кырыа буолбут, кырдьаҕас ыт дьиэ иҺигэр түөҺүллээри гынан эрдэҕинэ, атаҕынан дэлби хаҺыйан, тэбиэлээн аан тас өттүгэр нэҺиилэ үтэйдэ. Ол кэннэ швабранан сырбаталаамахтаата. Ыт охсулуннум, кырбанным диэн саҥа-ынчык таҺаарбата, ньах да диэбэтэ, ырдьыгынаан да көрбөтө, атахтарын чохчойо былаастаан иннин диэки ууран иҺирдьэ диэки дьүккүйэ сырытта. Биир кэмҥэ сыбаабыра уга тостон кылгаан охсорго дьэ бэрт буолла. ХаҺаайын атаҕынан хаҺыйарын быыҺыгар иккитэ-үстэ ук тобоҕунан охсуолаан баран кыратык тэйбит кэмигэр, аанын саба тардан тыын ыла таарыйа тутааҕыттан тутан турда. Ыт таҺыттан киҺи тардарын курдук ааны дигис-дигис гыннарда.
Туох буолбут ытай, диэн уора дьэ киирэн дьиэлээх хаҺаайын аанын күүскэ тэлэччи аҺан тахсыбыта: ыт аан кэтэҕэр буолан хаалла. Ону күүлэ эркинигэр сыҺыары анньан баран, кэлин өттө көстөрүн күүҺэ баарынан охсо сатаата да ыта «мыык» да диэбэккэ төлө бараары мөхсө сырытта. КиҺи эмиэ аанын сабан тутан турда, ыт эмиэ кэлэн ааны тардыалаан дигис гыннарда. Дьиэлээх үҺүстээн тахсан үүрсэн баран, дьэ өй ылан, аанын күрүчүөгүн хатаан кэбистэ. Ыт эмиэ киҺи тардыалыырын курдук дьигиҥнэтэн баран тохтоото. Ити кэмҥэ таҺырдьа петарда тыаҺа бап-баҺырҕас буолла, араас дьүҺүннээх ракеталар уоттара сандааран түннүк тааҺыгар дьиримнээтэ.
Дьиэ хаҺаайына ыты кытта охсуҺуутугар илистибитин билэн, оҺоҕун иннигэр тыаҺы-ууҺу иҺиллии олорон табахтаата, билигин аҕай буолан ааспыт моргуору эргитэ санаан ылла итиэннэ ойуун ытын туҺунан кэпсэтиинии өйдөөн: «Ойууннарын ыта ити эбит буоллаҕа», — диэн этэ саласта. Онтон оҕолоругар ыттараары балай да петарда атыыласпытын өйдүү биэрэн, оҕолоругар: «Дьэ тахсан салютта ытыахха!» диэтэ. Оҕолор аҕалара маннык уордайбытын, хаҺыытаабытын-ыҺыытаабытын, үөхсүбүтүн көрбөтөх дьон уолуйан уонна ыттан куттанан: «Суох, таҺырдьа тахсыбаппыт», — дэстилэр. «Чэ, бардыбыт, бардыбыт тахсан салютта ытыахха», — диэт, аҕалара таҥнан урутаан таҕыста. Били ыт баара көстүбэтэ, хайа диэки барбыта биллибэтэ. Дьэ хас да петарданы кэккэлэччи туруоран аны кинилэр тыас-уус таҺаардылар, халлаан оройун сырдаттылар. Салют кэннэ хаҺаайын ыттарын ыҥыран көрдө да, ыттара биллибэтилэр, ону кэтэспэккэ дьиэлэригэр киирдилэр.
Сарсыныгар бу түбэлтэни бөҺүөлэк дьоно барыта истэ охсубута. Сорохторо дьиэҕэ киирэн ыйыталаспыттара, кырдьаҕастар дьиэлэригэр ыҥыран туоҺуласпыттара итиэннэ: «Күүстээх куттаах дьон эбиккит, онон ойуун ытын үүрбүккүт, үүрбэтэххит эбитэ буоллар, дьиэ кэргэҥҥэ, аҕа ууҺугар улахан иэдээн тахсыа эбит», — дэстилэр.
Сотору эдэр ыал кыра кыыстара ийэтинээн куораттан этэҥҥэ эмтэнэн кэлбиттэрэ. Онтон күөт ыт чахчы кэлэ сылдьыбытын уонна атын ыттартан уратытык туттан-хаптан кырыа кыҺын ортото чигдини сытырҕалыы тугу эрэ ирдээн тиҥсирийэн ааспытын атын дьон эмиэ туоҺулаабыттара.
Бу кэпсээн кэннэ ойуун ытын хайдах аҺатар туҺунан сиэрин-туомун билэр буоллаххытына кэпсиэххит буолаарай?
